Kamunun denetlenmesi ile ilgili kuralların kamu iştiraki şirketlerin
denetlenmesi ve yönetilmesi konusunda sorunlar çıkarması üzerine
kamu kurumlarının ilkesel olarak şirket kurmasının önü kapatılmış,
kamu kurumları tarafından şirket kurulması Bakanlar Kurulu
tarafından verilecek “özel izne” bağlanmıştır.
Şirket, yani ortaklık sermayelerin ve elbette sermaye sahiplerinin
bir araya gelmesi için bulunmuş hukuki oluşumdur. Sermaye ve/veya
sermaye sahiplerinin şirket yapısında bir araya gelmesinin yegâne
sebebi kâr elde etmektir. Çünkü şirketler kâr amaçlı/odaklı yapılardır.
Hukuk sistemi, kâr amacı dışındaki amaçlar için kamu kurumlarından
oluşan anayasal yapının dışında, gerçek ya da tüzel kişilerin bir araya
gelerek yeni bir kişilik oluşturmaları ile ilgili başka yapılanma
modellerine de sahiptir: dernekler ve vakıflar… Burada akla
gelebilecek olan kooperatifler de esasen ticari yani kâr amaçlı
oldukları için şirket niteliğinde sayılırlar. Kooperatiflerin kâr anlayışı
sermaye payından ziyade üyelik esasına göre ortaya çıkar ve
maliyetleri azaltarak üyelerinin kârını artırırlar.
Kâr amacı gütmeyen (hukuken güdemeyen) dernek ve vakıflar,
amaçları doğrultusundaki işleri yapabilmek için elbette paraya ihtiyaç
duyarlar. Dernek veya vakıfların mali kaynak ihtiyacı her zaman aidat
ve bağış ile giderilemez. Dernek ve vakıflar ihtiyaç duydukları mali
kaynakları elde etmek için gelir getiren işler de yaparlar. Bu işlerin
bazıları ticari işler olmak durumunda olur. Ticari işlerden gelir elde
etmek demek kâr elde etmek demektir. Dernek ve vakıflar ticaret
yapamazlar ancak kuracakları iktisadi işletmeler veya şirketler aracılığı
ile kâr amaçlı faaliyetlerin içinde yer alabilirler. Dernek ya da vakıf
kurucu ortağı olduğu veya iştirak ettiği şirketin faaliyetlerinde ortaya
çıkan kârın (payı oranında) sahibi olur. Bir başka deyişle dernek ya da
vakıf şirket aracılığı ile ticaret yapmış olur. Ancak burada esas olanın
şirketin denetimi ve yönetiminin, hatta kârını dağıtmasının Ticaret
Kanunu hükümlerine tabî olacağıdır.
16
S O S Y A L B İ R A M A Ç V E H E D E F İ Ç İ N A N O N İ M Ş İ R K E T O L A R A K Ö R G Ü T L E N M E
Ü N S E V E R
X X X
